ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΜΙΛΗΣΗΣ (συμπληρωματικές αναφορές)

Συμπληρωματικά στοιχεία-αναφορές σε προηγούμενη δημοσίευση για τον μεγάλο Κρανιδιώτη πολιτικό ΓΕΩΡΓΙΟ Ι.ΜΙΛΗΣΗ που είχαν την καλοσύνη να μου αποστείλουν οι φίλοι ερευνητές Γιάννης  Σπετσιώτης και Ευγενεία Νεστάκου τούς οποίους ευχαριστώ θερμά!

Σαν σήμερα…

«Εις ουδένα πλην εις εαυτόν και μόνον στηριχθείς…».

«…Η αξία του, η υπό πάντων ομολογουμένη, μόνον αύτη τον ύψωσε εις το Υπουργείον Παιδείας υπό τον αείμνηστον Κουμουνδούρον, ο οποίος περί πολλού είχε τον επιφανέστατον οπαδόν και φίλον του. Ως Υπουργός, καίτοι μακράν του κλάδου εις ον ήτο ειδικώτερος, δεν διέψευσε την περί αυτού ιδέαν, τουναντίον απέδειξε και γνώσιν πολλήν και ζήλον εις εκπαιδευτικάς μεταρρυθμίσεις επαινετόν…

Εν τω προσώπω του χάνει μεν η Ελληνική Πολιτεία άνδρα επιφανή, χάνει δε η επαρχία Ερμιονίδος τον επιφανέστερον πολιτικόν της, το εξοχώτερον τέκνον της!».  

Απόσπασμα άρθρου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΗ», την 6^η Δεκεμβρίου 1898, «επιούση του θανάτου του Γεωργίου Ι. Μίληση».

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΜΙΛΗΣΗΣ

Σαν σήμερα, 114 χρόνια πριν, στις 5 Δεκεμβρίου του 1898, απεβίωσε ο  επιφανής πολιτικός της Ερμιονίδας, Γεώργιος Ι. Μίλησης.

Ο Γεώργιος Ι. Μίλησης γεννήθηκε στο Κρανίδι, το 1824. Σπούδασε στη Χάλκη και τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1848 εισήλθε στο Δικαστικό κλάδο, ενώ το 1854 παραιτήθηκε και έκτοτε δικηγορούσε. Παράλληλα εξέδωσε την εφημερίδα, «Ο ΤΥΠΟΣ». Αναμείχθηκε με την πολιτική και εξελέγη, επανειλημμένα, βουλευτής Ερμιονίδας.¹

Διετέλεσε Υπουργός Παιδείας, δύο φορές, επί κυβερνήσεων Αλ. Κουμουνδούρου, από 15-10-1875 έως 26-11-1876 και από 1-12-1876 έως 26-2-1877. Κατά τη διάρκεια της Υπουργίας του προσπάθησε να αναμορφώσει τη Δημοτική και Μέση Εκπαίδευση με σειρά Νομοσχεδίων που κατάρτισε 12/μελής επιτροπή επιφανών και πεπειραμένων καθηγητών και δασκάλων. Στην επιτροπή αυτή προήδρευσε ο ίδιος, «επί νύκτες μακρές μη φειδόμενος κόπων και χρόνου». 

Μετά το τέλος της δεύτερης θητείας του, ως Υπουργός Παιδείας, τον διαδέχθηκε στο Υπουργείο, επί κυβερνήσεως Επ. Δελληγιώργη, ο κτηματίας βουλευτής Πατρών, Θάνος Ρούφος – Κανακάρης, εγγονός του Αθανασίου Κανακάρη, Αντιπροέδρου του Εκτελεστικού Σώματος, κατά την πρώτη περίοδο του αγώνα του 1821. Ο Αθανάσιος Κανακάρης, ως γνωστόν, συνδέεται άμεσα με την Ερμιόνη, καθώς απεβίωσε στην πόλη μας, στις 14  Ιανουαρίου του 1823, και ετάφη στην αυλή του Ι.Ν. των Ταξιαρχών.² 

Ο Γεώργιος Μίλησης υπήρξε, για την εποχή του, προοδευτικός πολιτικός, είχε όραμα για την παιδεία και ενδιαφέρθηκε για την επιστημονική και οικονομική ενίσχυση του δασκάλου.

Εκτενής παρουσίαση των απόψεων και του έργου του θα γίνει σε επόμενο τεύχος του περιοδικού, «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα».

Γιάννης Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου

1.  Στο βιβλίο που αποκτήσαμε, πρόσφατα, σπάνια έκδοση του 1900, περιέχονται οι περισσότεροι «Λόγοι Πολιτικοί» του δεινού ρήτορα Γ. Ι. Μίληση, εκφωνηθέντες στη Βουλή των Ελλήνων.

2.  Αξίζει να σημειωθεί ότι το Δημοτικό Συμβούλιο Πατρών, στις 17 Φεβρουαρίου του 1911, ζήτησε τον επαναπατρισμό των οστών του Αθανασίου Κανακάρη, χωρίς, ωστόσο, να καρποφορήσει αυτή η προσπάθεια. 

ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ...

Με αφορμή την επέτειο των 115 χρόνων από τον θάνατο του Γεωργίου Ιω. Μίληση, ακολουθεί η δεύτερη αναφορά μας στον επιφανή πολιτικό της Ερμιονίδας.

Γιάννης Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΜΙΛΗΣΗΣ

(1824 – 1898)

Ο θάνατος του Γεωργίου Μίληση προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση στο πανελλήνιο. Από την έρευνά μας διαπιστώσαμε ότι οι σημαντικότερες εφημερίδες των Αθηνών, όλων των πολιτικών χώρων, αναφέρθηκαν με ξεχωριστό σεβασμό στο θλιβερό γεγονός του θανάτου (5-12-1898) και της κηδείας του που έγινε την επόμενη ημέρα. Προκαλούν μεγάλη εντύπωση οι εγκωμιαστικές αναφορές στην προσωπικότητα του Γ.Μ. και η καθολική αναγνώριση της αξίας του, ενώ ταυτόχρονα τα κείμενά τους αποτελούν σημαντικές πηγές για τη ζωή του. Ας δούμε ορισμένα από αυτά.

ΠΡΩΙΑ»  «Μετά λύπης αναγγέλομεν τον χθες επισυμβάντα θάνατον του τ. Υπουργού και αρχαίου πολιτευομένου εκ της επαρχίας Ερμιονίδος Γ.Μ.».

«ΚΑΙΡΟΙ» «Εκηδεύθη χθες παρακολουθήσαντος πλήθους πολλού και μετά στρατιωτικών τιμών ο Γ.Μ. Στέφανοι αρκετοί κατατέθηκαν επί της σορού, αλλά, δεν είχεν ανάγκη ο Γ.Μ. επικηδείων τιμών, ίνα γνωσθή η αξία του και το όνομά του. Ζημία αληθώς δια την επιστήμην, ότι, ασχοληθείς με την πολιτικήν και το δικηγορικό επάγγελμα δεν επεδίωξε θέσιν καθηγητού της Νομικής Σχολής, όπου θα παρείχεν αξιοσημείωτους υπηρεσίας και θα εδημιούργει εν τη επιστήμη όνομα περηφανές… Δεν έχει το έθνος πολλούς νομομαθείς ως τον Γ.Μ., ουδέ ρήτορα κοινοβουλευτικόν αντάξιον αυτού διά την ευγλωττίαν, την γλωσσικήν ακριβείαν, την οξύνοιαν, τον πλούτον των επιχειρημάτων και των ιδεών του».

«ΤΟ ΑΣΤΥ» Δημοσίευσε το αγγελτήριο της κηδείας του, από το οποίο πληροφορούμεθα την οικογενειακή του κατάσταση.

ΚΗΔΕΙΑ

Τον προσφιλή ημών σύζυγον, πατέρα και αδελφόν.

ΓΕΩΡΓΙΟΝ  ΜΙΛΗΣΗΝ

αποθανόντα χθες, κηδεύομεν σήμερον Κυριακήν, ώραν 3^η  μ.μ. εκ της οικίας του κειμένην επί της οδού Κολοκοτρώνη αρ.32 εις τον ναόν της Μητροπόλεως.

Εν Αθήναις, τη 6^η Δεκεμβρίου 1898.

Η τεθλιμμένη σύζυγος Μαριγώ Γ. Μίληση

Τα τέκνα

Νικόλαος, Κωνσταντίνος, Αναστάσιος

Ο αδελφός

Νικόλαος Ιω. Μίλησης

«ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ»  Στο φύλλο της 6^ης Δεκεμβρίου η εφημερίδα αναγγέλοντας το θάνατο του Γ.Μ. δημοσιεύει εγκωμιαστικό λόγο για τον άνδρα, ενώ στο φύλλο της επομένης, της 7ης Δεκεμβρίου, αναφερόμενη στα της κηδείας του, σημειώνει:

«Μετ’ επιβλητικής πομπής και μεγαλοπρέπειας ετελέσθη χθες η κηδεία του διαπρεπούς πολιτικού και δικηγόρου Γεωργίου Μίληση. Ο οίκος αυτού κατεκλύζετο καθ’ όλην την ημέραν υπό πλήθος φίλων και γνωρίμων προσερχομένων ίνα καταθέσωσι τον τελευταίον φόρον τιμής.

Περί την 2αν μ.μ. μετέβησαν και οι υπουργοί κ.κ. Κόρτας, Μομφεράτος και Τριανταφυλλάκος και άλλοι πολιτικοί άνδρες, εν οις διεκρίνοντο ο κ. Καραπάνος, ο κ. Ράλλης, ο κ. Ευταξίας.

Κόσμος πολύς παρηκολούθησε την κηδείαν, καθ’ ην διλοχία πεζικού απέδωκε τας νενομισμένας εις το παράσημον το οποίον έφερε τιμάς. Η πομπή παιανιζούσης της μουσικής της φρουράς έφθασε διά των οδών Κολοκοτρώνη, Αιόλου και Ερμού εις τον Ναόν της Μητροπόλεως, ένθα εψάλη η νεκρώσιμος ακολουθία, χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Ζακύνθου. 

Μετά το τέλος της ακολουθίας διερμηνεύων την οδύνην της ιδιαιτέρας του Μίληση πατρίδος Κρανιδίου και εν γένει της επαρχίας Ερμιονίδος ο συμπολίτης αυτού αρχισυντάκτης της «Ακροπόλεως» κ. Εμμανουήλ Ρέπουλης εξεφώνησεν επικήδειον.

Εκείθεν η πομπή εξηκολούθησε τον δρόμον της εις το Νεκροταφείον, ένθα υπό τους θρήνους των παρισταμένων ετάφη ο υπέροχος ανήρ».

Δημοσιεύουμε ολόκληρο τον επικήδειο λόγο από το με αρ. 6017 φύλλο της εφημερίδας.

ΤΩ  ΓΕΩΡΓΙΩ  ΜΙΛΗΣΗ

ΕΠΙΚΗΔΕΙΟΣ

ΥΠΟ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΕΠΟΥΛΗ

(Αρχισυντάκτου της «Ακροπόλεως», εκφωνηθείς εν τω ναώ της Μητροπόλεως την 6^ην  Δεκεμβρίου). 

«Άλλη επ’ άλλην παρέρχονται αφ’ ημών αι μεγάλαι μορφαί του πολιτικού ημών κόσμου, άλλος επ’ άλλον εκλείπουσιν οι πολιτικοί άνδρες ων το πνεύμα και η δύναμις δυσπλήρωτον αφήνουσι κενόν. Ούτε γεννάται μόνον εν τη επαρχία Ερμιονίδος το εκ του θανάτου του Μιλήση κενόν, ην την αμύθητον οδύνην διερμηνεύω, θρηνούσης την απώλεια του εξοχωτέρου αυτής τέκνου. Υπήρξε και της Ελλάδος όλης τέκνον επιφανές ο Γιώργος Μίλησης, υψώσας εαυτόν παρά τους πρωταθλητάς εκείνους της πολιτικής, ων το Πάνθεον θα πρόκειται εν τη ιστορία αψευδές μαρτύριον της ελληνικής ευφυΐας. Τούτο δε το θαυμαστότερον εν τη μελέτη του βίου των πολιτικών ημών ανδρών της γενεάς του Μίληση. Υστέρει τότε μάλιστα εν Ελλάδι η ειδική πολιτική ανατροφή και παίδευσις. Αν περί των μεγάλων ανδρών ελέχθη ότι το παν εν αυτός η μελέτη και η σπουδή, οι εν Ελλάδοι πολιτικοί άνδρες ανεδείχθησαν σχεδόν το όλο διά της φυσικής αυτών ευφυΐας, και τα προνόμια της φύσεως ανεπλήρωσαν την τε ειδικήν παίδευσιν και το ηθικόν περιβάλλον, το ευρύτατον εν ταις μάλλον ημών προηγμέναις Πολιτείαις, υφ’ ο ευκολώτερον διαπλάττεται η πολτική διάνοια.

Των προνομίων της φύσεως δημιούργημα υπήρξε και ο Γεώργιος Μίλησης. Εκ της ιδίας μόνον διανοίας εξώρμησεν η υπεροχή αυτού, και μόνος μορφώσας αυτός εαυτόν, προήλθεν ορμητικός εις το στάδιον των πολιτικών αγώνων πεποιθώς επί την διάνοιαν αυτού, και επέβαλε ταύτην, πεποιθώς επί την γνώσιν αυτού, και εκλείσθη επί ταύτη.

Δεκαοκταετής ενεγράφη εν τη Νομική σχολή ελθών εκ Χάλκης ένθα επεράτωσε τας γυμνασιακάς σπουδάς αριστεύσας. Αλλά το πνεύμα του ζωηρού νεανίου δεν έφθανε να καταπονή η μελέτη του Δικαίου, ο δε αριστεύς της Σχολής εδόθη έκτοτε και εις φροντίδας πολιτικάς και δημοσιογραφών εκήρυττε τας άκρως φιλελευθέρους ιδέας υφ’ ων πάσα ευγενής καρδία πάλλεται κατά το σφρίγος της νεότητος.

Πρωτοδίκης μετ’ ου πολύ επί του υπουργείου της κατοχής εκινδύνευσε την ζωήν αυτού εις την επαρχίαν Θηβών και Λεβαδείας ένεκα του σφοδρού ζήλου ον ανέπτυξε καταδιώκων τους υποθάλποντας την ληστείαν και μόλις ηδυνήθη να σωθή εις Χαλκίδα, οπόθεν επέστρεψεν εις Αθήνας επιβάς αλιευτικού πλοιαρίου. Αλλ’ η φύσις η πολιτική δεν συνεκρατείτο εντός των ορίων της δικαστικής δράσεως, και ο Μίλησης παραιτείται της δικαστικής θέσεως και επανέρχεται εις την δικηγορίαν. Και την δικηγορίαν όμως παραιτεί κατόπιν ο διαπρεπής δικανικός και επιστρέφει εις το προσφιλές αυτώ δημοσιογραφικόν στάδιον. Το πολιτικό δαιμόνιο ωθεί αυτόν προς τα πρόσω, και το φιλελεύθερον φρόνημα εδυσφόρει υπό την καταθλιπτικήν εξουσίαν της τότε Βασιλείας.

Κρατών ως σημαίαν τον «Τύπον» -ως ωνόμασεν ην συνέτασσεν εφημερίδα- προήλθε κήρυξ των ιδεών αυτού θαυμαζόμενος και επευφημούμενος, κατακτά δε την φιλίαν του αειμνήστου Κουμουνδούρου, εκπλήκτου προ του νέου ανατέλλοντος πολιτικού αστέρος. Αλλ’ ο «Τύπος» παύει μη κατισχύων της χρηματικής απορίας και ο Μίλησης διορίζεται εν Κωνσταντινουπόλει πάρεδρος δικαστής, ίνα και ταύτην την θέσιν κατόπιν παραιτήση επανελθών και ζητήσας τας ψήφους των συμπολιτών του. Υποχθόνιος βοή διέσειε τότε τον Θρόνον. Ο Όθων ζητεί παρά του Μίληση να υποστηρίξη την Κυβέρνησιν, αλλά το υπερήφανον του νεαρού πολιτευτού φρόνημα δεν θαμβούται προ της αίγλης του Θρόνου, κατέρχεται δε εις τον αγώνα πάλλων την σημαίαν της φιλελευθέρου αντιπολιτεύσεως.

Την υπερηφάνια του φρονήματος επλήρωσε δι’ αποτυχίας. Η αυθαίρετος βία της εξουσίας ματαιοί την αληθή ψήφον της επαρχίας Ερμιονίδος. Και ο αποτυχών υποψήφιος επανέρχεται εις Κωνσταντινούπολιν ίνα δικηγορή. Αλλ’ οι τριγμοί του κλονιζομένου θρόνου απηχούν ήδη επιφοβώτερον εις την Ναυπλιακήν επανάστασιν. Ουδείς και ουδέν δύναται πλέον να κρατήση τον Μίλησην μακράν των Αθηνών. Δεν επρόφθασεν όμως ούτε ν’ αποβιβαστή εν Πειραιεί παραιτήσας γραφείον και δικογραφίας και πελατείαν πολλήν και μεγάλην, και οδηγείται εις τας φυλακάς, εκείθεν δε εις εξορίαν! Μάταια μέτρα ίνα στερεωθεί η Βασιλεία εκείνη. Η βία ουδέποτε κατισχύει του εθνικού φρονήματος, χείρον δ’ έτι όταν ενασκήται υπό Βασιλέων. Σφοδρότερον εκρήγνυται κατόπιν το συμπιεζόμενον πνεύμα, ουτ’ εγνώρισαν οι Λαοί οι σώζοντες ελεύθερον φρόνημα τοιαύτην ποτέ ήτταν. Η Μεταπολίτευσις συντελείται μετ’ ολίγον και ο Μίλησης παρίσταται εις την εθνική Συνέλευσιν ως πληρεξούσιος Ερμιονίδος.

Το εθνικόν βήμα υψοί ήδη εις τον θαυμασμόν πάντων τον δεινόν αγορητήν και σοφόν νομοθέτην. Χείμαρρος ευγλωττίας καταπλήττει την Συνέλευσιν. Εύτροχος γλώσσα προάγει γλυκείαν και εύτονον φωνήν, αρμονικά μεν φθεγγομένην, λέγουσα δε σοφά. Η ανδρική σκέψις είχε ήδη συγκεράσει τον φλογερόν έρωτα των άκρων δημοκρατικών αρχών και η συνείδησις της υπευθύνου τότε γνώμης έφερε τον Μίλησην εις τους αγωνιζομένους, ίνα στρέψωσι το επαναστατικό ρεύμα της Συνελεύσεως εις τον δρόμον της ομαλής συντακτικής εξουσίας. Πολλοί υπήρξαν οι υπέροχοι άνδρες κατ’ εκείνους τους χρόνους, πολυανδρίαν δ’ ίσως αντί λειψανδρίας έπασχεν η Ελλάς. Αλλ’ ουδενός η λάμψις εσκίαζε τον Μίλησην, η δ’ ικανότης επέβαλε τούτον και εισηγητήν της επί της παρατάξεως του Πολιτεύματος της επιτροπής. Και …εμπρός ραγδαίως αναδεικνυόμενος. Μετά μακράν εκ της πολιτικής απομάκρυνσης καθ’ ην διετέλεσε πρόξενος, επαναβλέπει αυτόν η εθνική αντιπροσωπεία τω 1869, έκτοτε δε διαρκώς επί έτη πολλά.

Ο Μίλησης είχε ήδη ταχθεί εις την πρώτην γραμμήν των αθλητών του κοινοβουλίου. Ουδέποτε παράφορος, της ορμής την οξύτητα πάντοτε απαμβλύνων και πάντοτε ευλαβής ο αληθινός ρήτωρ, ουδέποτε πικρός, ουδέποτε οξύχολος, ουδέποτε εις προσωπικάς επιθέσεις ολισθηρός, μηδ’ εκπίπτων υπό θυμού εις εμπάθειαν, ο Γεώργιος Μίλησης ανεδείχθη εις των κοινοβουλευτικοτάτων ανδρών της νεωτέρας Ελλάδας και έφερεν η πολύστομος φήμη το όνομα αυτού εις την εκτίμησιν της Ελλάδος όλης. Χάρις ειρωνείας επέτρεχεν εις το βαθύ του νοήματος του λόγου αυτού, του λόγου του καλλιτεχνικού, του λόγου του ρυθμικού, του λόγου του αβρού, δεινού δ’ εις δύναμιν επιχειρημάτων, δεινού εις λογικήν, ούτε αρμονικού μεν μη ενθουσιάζοντος δε, ουτ’ ενθουσιάζοντος μεν μη πείθοντος δε, μάλιστα δε πείθοντος. Τις ηδύνατο να διαμφισβητήσει δι’ εφαμίλλων προσόντων την εν τω κόμματι θέσιν του Μίληση; Και εδόθη αυτώ έπαθλον των αγώνων όχι μόνον, ούτε κομματικής αφοσιώσεως βράβευμα, ως πολλάκις ατυχώς συμβαίνει παρ’ ημίν, αλλ’ ίνα χρησιμοποιήση τας αρετάς αυτού, το Υπουργείον της Παιδείας.

Συ(γ)κρύνει η αρχή μορφάς πολλάς, σπανίως δε συμβαίνει εν αυτή και δι’ αυτής να φθάσουσιν οι πολιτικοί άνδρες εις την πολιτικήν αυτών ακμήν. Πολλούς η τύχη ύψωσε μέχρι της υπουργικής έδρας, πάντες όμως δεν κατεφάνησαν αντάξιοι αυτής, ουχί δ’ ολίγων τόνομα κατήλθεν εκείθεν έλαττον η όσον ενήλθεν. Αλλ’ η μορφή του Μίληση δεν εφάνη ελάττων εν τω Υπουργείω της Παιδείας, καίτοι εις άλλα εθεωρείτο ειδικώτερος. Ο αντιμετρών τας δυνάμεις αυτού και προς τους αρίστους εκτός της αρχής, επεβεβαίωσε το ηθικόν αυτού ανάστημα αντάξιον της αρχής. Ο ζήλος ο σφοδρός και η ευγενής φιλοδοξία και φιλοπατρία η αγνή επήρκεσαν ίν’ αναδείξωσι τον υπέροχον νουν γνώστην των αναγκών της εκπαιδεύσεως. Άτυ(φ)ος δε, δεν ηρκέσθη εις την ιδέαν αυτού γνώσιν μόνον, ως πράττουσι πολλοί πολλώ αυτού ήττονες. Συνέστησεν εξ ειδικών ανδρών επιτροπήν δωδεκαμελή ης προέδρευε, ήτις δε πολλά και σοφά κατήρτισε νομοσχέδια περί κατωτέρας και μέσης εκπαιδεύσεως. «Η Ελληνική Πολιτεία -έλεγεν ο Μίλησης συζητουμένου του περί Διδασκαλείου νομοσχεδίου οφειλομένου εις αυτόν- η τόσον πλουσία εις πολιτικούς θεσμούς και άλλα ε(υ)ρύματα πολυτελείας, στερείται του επιουσίου άρτου της κοινωνίας, ήτοι δημοτικών σχολείων αξιών του ονόματος». Και παρεκέλευε την Βουλήν να σπεύση εις θεραπείαν του κακού, φοβούμενος ότι «με την καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας η οποία καθιστά τον λαόν κυρίαρχον εν τη πολιτεία, αν δε φροντίσωμεν να βαδίση παραλλήλως και η πνευματική μόρφωση του Λαού, φοβερά θα είναι τα αποτελέσματα της τοιαύτης απρονοησίας, ήτις θα δημιουργήση κυρίαρχον αμαθή».

Αν ο Μίλησης δεν ηδυνηθή και να εφαρμόσει πάσας τας μεταρρυθμιστικάς αυτού ιδέας, το σφάλμα δεν ανήκει εις αυτόν. Ατυχώς ο μικρός βίος των υπουργείων των χρόνων εκείνων πολλών και άλλων υπήρξε κακών πρόξενος.

Πολιτική διχογνωμία απεμάκρυνε μετ’ ολίγον τον Μίλησην του Κουμουνδούρου. Αλλ’ ότε ο ανήρ εκείνος πανταχόθεν δεινώς πολεμούμενος κινδύνευε να συντριβή, ο Μίλησης συμπνίγειεν τη καρδία του παν δυσαρεσκείας συναίσθημα και προσέρχεται προς τον πρώην αρχηγό του.

Ο Κουμουνδούρος απέθανε. Και ο Μίλησης δεν φαίνεται πλέον ο πριν κρατερός αγωνιστής. Τι παθών συνέστειλεν εαυτόν εις την σιωπήν; Τι παθών άφηκε την φήμην της αξίας αυτού να φέρεται απορούσα διά την εγκατάλειψιν; Μη δεν ηδύνατο τάχα να προσαρμόση πλέον εαυτόν εις τας χρείας των καιρών;

Σπάνιοι αληθώς οι άνδρες οι μη αποκαμόντες εις τον εργώδη και χαλεπόν δρόμον της πολιτικής. Ουδείς ηδύνατο να επισκιάση την λάμψιν του Μίληση και να καταστήση αφανή την υπεροχήν αυτού. Αλλ’ η φύσις δεν κατίσχυσε των δυσχερειών της βιωτικής μερίμνης, και η μεγάλη μορφή του Μίληση μη δυναμένη να δοθή εξ ολοκλήρου εις τους πολιτικούς αγώνας, εφάνη τελευταίον υποχωρήσασα, αποχωρήσασα μάλλον της πρώτης γραμμής ένθα εν δόξη και τιμή προήλαυνε. Δεν εύρισκεν άρα γε και αιτίας πολιτικού ενθουσιασμού; Υπενέδωκε και εις κόπωσιν ή απογοήτευσιν ο πριν αεικίνητος,ο ζωηρός και νευρώδης και ακαταπόνητος οργανισμός;

Ίσως αι συνθήκαι του πολιτικού ημών βίου, ίσως της πενίας ο έντιμος και απαραίτητος εις τους πολιτικούς άνδρας της Ελλάδος κλήρος επέδρασεν επί την ψυχήν αυτού. Ταύτην δε μόνον δεν ηδυνήθη να κατανικήση ο Μίλησης, ο ουδενός εν Ελλάδι δικηγόρου και νομομαθούς δεύτερος. Αλλ’ ούτε η τύχη ηδυνήθη να υβρίση την αρετήν αυτού, δισλάμπουσαν εν εντίμω πενία.

Τοιούτον άνδρα κηδεύομεν σήμερον. Ο Μίλησης ανήκει πλέον εις την ιστορίαν. Ήλπιζεν η επαρχία αυτού ότι θα ηξιούτο και πάλιν της τιμής να αντιπροσωπευθή υπό του εξοχωτέρου τέκνου της, καθ’ ους μάλιστα χαλεπούς καιρούς τόσην έχει ανάγκη η Ελλάς της αρωγής των αξιών αυτής τέκνων των ως ο Μίλησης ικανών. Και εφαίνετο εν τη καρδία του Μίληση ως αναρριπιζόμενον το πυρ εκείνο το πολιτικού δαιμονίου, του οποίου η λάμψις κατηύγασε μεν το όνομα αυτού, περιέβαλε δε και την ιδίαν πατρίδα το ακτινωτόν της αίγλης του. Ατυχώς εν ώρα ακμής ακόμη και ρώμης θαυμαστής νου και σώματος επήλθεν ο θάνατος. Αλλ’ αν ούτε η επαρχία Ερμιονίδος θα αντιπροσωπευθή πλέον υπό του Μίληση ουτ’ εν τη Βουλή θα ηχήση η μελίρρυτος φωνή του, όμως και η πατρίς του και η Βουλή και πάντες οι γνωρίσαντες αυτόν θα τηρήσωσι την μνήμην αυτού εν ευλαβεία και τιμή, μνήμην ην μεσ’ επιφθόνου αίγλης θα παραδώση η ιστορία εις την αθανασίαν». 

ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ...

Με αφορμή την επέτειο του θανάτου (5-12-1898) αλλά και τα 190 χρόνια από τη γέννηση του Γεωργίου Ιω. Μίληση ακολουθεί η τρίτη αναφορά μας στον επιφανή πολιτικό της Ερμιονίδας.

Γιάννης Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΜΙΛΗΣΗΣ

(1824 – 1898)

Οι έρευνές μας για τη ζωή και το έργο του Γεωργίου Ι. Μίληση, επιφανούς πολιτικού της Ερμιονίδας, φέρνουν στο φως, συνεχώς, νέα ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με τη δημόσια δράση του άνδρα. Με ικανοποίηση, μάλιστα, διαπιστώνουμε πως ο Γ.Ι.Μ. δεν ήταν ένας τυχαίος άνθρωπος και πολιτικός. Τουναντίον, υπήρξε μια σημαντική πολυσχιδής προσωπικότητα με αρετή, ήθος, τόλμη και όραμα αλλά και αξίες, αξιοσύνη και αξιοπρέπεια, καθώς φαίνεται από την όλη του πολιτεία και δραστηριότητα.

Τόσο στις ιδιωτικές πρωτοβουλίες που αναλάμβανε όσο και στα δημόσια αξιώματα που η πατρίδα του εμπιστευόταν, πρυτάνευαν αρχές και ιδέες πατριωτικές, ανθρωπιστικές, κοινωνικές, παιδαγωγικές, που υλοποιούνταν με ανάλογες πράξεις. Τα προτερήματα και τα χαρίσματά του καθώς και οι επιτυχείς επιλογές του έτυχαν γενικής αναγνώρισης. Πολύ εύστοχα τα επεσήμανε ο συμπολίτης του πολιτικός Εμμανουήλ Ρέπουλης στον επικήδειο λόγο που εξεφώνησε, ως αρχισυντάκτης τότε της εφημερίδας «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ», στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών στις 6 Δεκεμβρίου 1898.

Ο λόγος του Ε. Ρέπουλη είναι δημοσιευμένος στο φύλλο της εφημερίδας (7-12-1898) και τον δημοσιοποιήσαμε στη δεύτερη παρουσίαση του Γ.Ι.Μ., λόγω του ενδιαφέροντος που παρουσιάζει. Θεωρούμε πως ο Γ.Ι.Μ. υπήρξε η σπουδαιότερη, ίσως, προσωπικότητα, που ανέδειξε η Ερμιονίδα από τη δημιουργία του ελεύθερου Ελληνικού κράτους ίσαμε το τέλος του 19^ου αιώνα.

Στο σημείωμά μας αυτό, τρίτο στη σειρά θα προσπαθήσουμε με συντομία να προσεγγίσουμε τον Γ.Ι.Μ. με την ιδιότητα του δημοσιογράφου, δραστηριότητα που φαίνεται πως άσκησε παράλληλα με τη δικηγορία που ήταν το βασικό του επάγγελμα.

Ο Γ.Ι.Μ. μετά τις γυμνασιακές του σπουδές στη Χάλκη κατά τις οποίες αρίστευσε, δεκαοχταετής γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από την οποία αποφοίτησε με «Άριστα». Στις 15 Μαρτίου 1858 εξέδωσε το πρώτο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας «Ο ΤΥΠΟΣ», που κυκλοφόρησε για έναν χρόνο (15-3-1858/10-3-1859) σε 48 τετρασέλιδα φύλλα.

Στην προμετωπίδα της ήταν γραμμένη η φράση: «Πάσα διατριβή, αναφερομένη εις προσωπικά ζητήματα και μη γεγραμμένη ευσχήμως, είναι απαράδεκτος», ένδειξη της ηθικής και των προθέσεων του άνδρα. Κατά τον χρόνο έκδοσης της εφημερίδας η κυβέρνηση της χώρας ήταν φιλοβασιλική και ο Όθωνας είχε διορίσει ως πρωθυπουργό τον πρώην υπασπιστή του Αθανάσιο Μιαούλη. Στην αντιπολίτευση ήταν ο Υδραίος πολιτικός Δημήτριος Βούλγαρης.

Αντιγράφουμε την εισαγωγή από το πρώτο άρθρο του Γ.Ι.Μ. με το οποίο ανακοινώνει την έκδοση της εφημερίδας και την κάθοδό του στη δημοσιογραφία. «Αποδύομαι –λέγει- μετά θάρρους εις το πολυτάραχον στάδιον της δημοσιογραφίας, υπείκων εις το επιτάττον καθήκον της προς την πατρίδα οφειλόμενης αγάπης και αφοσιώσεως, και μηδέν λογιζόμενος τας πανταχόθεν και παρά πάντων σχεδόν των φίλων μου φρονίμους μεν αλλά μη δικαίας παραινέσεις… Δεν φοβούμαι την διαφθοράν, ήτις δυστυχώς εδηλητηρίασε παρ ημίν τας ευγενεστέρας καρδίας… Δεν φοβούμαι τας κυβερνητικάς καταδιώξεις…»  

Η εφημερίδα ασχολείτο με πολιτικά θέματα όπου ο Γ.Ι.Μ. είχε επιλέξει να ακολουθεί «μέση πορεία», με βάση τις αρχές του και όχι τα πρόσωπα, όταν μάλιστα αυτά δεν ανταποκρίνονταν στο αξιακό του σύστημα. Στηλίτευε τις αυταρχικές ενέργειες της φιλοβασιλικής κυβέρνησης με αποτέλεσμα να δεχθεί ποικίλες συκοφαντίες και ύβρεις. Ο «ΤΥΠΟΣ» περιείχε και άλλες, εκτός των πολιτικών, ενδιαφέρουσες εσωτερικές ειδήσεις από όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής της χώρας (οικονομικές, αγροτικές, κοινωνικές κ.λπ.). Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο Γ.Ι.Μ. παρακολουθούσε και τα όσα συνέβαιναν εκτός Ελλάδας, κυρίως στην Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, δημοσιεύοντας  πλήρη ρεπορτάζ «από τη Γερουσία και τη Βουλή» των χωρών αυτών. Δυστυχώς, ο «βίος» του εντύπου ήταν σύντομος, μόλις ένας χρόνος, καθώς ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης δεν ενέκρινε τη «στάση» του Γ.Ι.Μ.

Κατά το διάστημα της κυκλοφορίας της εφημερίδας, όπως ο ίδιος ομολογεί, «έδρεψε πικρίες», ενώ εξάντλησε και όλους τους οικονομικούς του πόρους. Έτσι η έκδοσή της διεκόπη στις 10 Μαρτίου 1859 και ο Γ.Ι.Μ. με το ιστορικό τελευταίο του άρθρο (το οποίο και δημοσιεύουμε) ανήγγειλε και το κλείσιμο της εφημερίδας.

Το άρθρο αυτό, που όπως λέγεται άφησε εποχή, αξίζει να διαβαστεί ακόμη και σήμερα, γιατί περιέχει διαχρονικές αλήθειες χρήσιμες σε όλους μας. Έτσι, αντιλαμβανόμαστε ότι όλα επαναλαμβάνονται ίδια και απαράλλαχτα ανεξάρτητα από την εποχή, εφόσον η φύση του ανθρώπου παραμένει η ίδια.

ΣΗΜ.

Η «Βίλα Μίληση», δωρεά του γιου του Γεωργίου Μίληση, Κωνσταντίνου, στη  Δημοτική Κοινότητα Πορτοχελίου, στεγάζει σήμερα τον Πολιτιστικό και Καλλιτεχνικό Σύλλογο της πόλης, «Ο ΦΑΡΟΣ». Ευχαριστούμε την κ. Κων/να Τριγκάκη για τις πληροφορίες και τον αγαπητό φίλο Νίκο Καπράνη για τη φωτο.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1.    ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΜΙΛΗΣΗΣ, 5-12-2012

2.    ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΜΙΛΗΣΗΣ, 6-12-2013

ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ...

Με αφορμή την επέτειο των 117 χρόνων από τον θάνατο του Γεωργίου Ιω. Μίληση (5-12-1898), ακολουθεί η τέταρτη αναφορά μας στον επιφανή πολιτικό της Ερμιονίδας.

Γιάννης Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΙΩΑΝ. ΜΙΛΗΣΗΣ

(1824-1898)

Στο δημοσίευμά μας αυτό, το τέταρτο κατά σειρά, θα προσεγγίσουμε τον Γεώργιο Ιωαν. Μίληση ως πολιτικό, καθώς διετέλεσε Υπουργός Παιδείας με σημαντικό έργο για την Εκπαίδευση, επί κυβερνήσεων Αλεξάνδρου Κουμουνδούρου.

Το 1862 ο Γ.Ι.Μ. εκλέχθηκε για πρώτη φορά βουλευτής Ερμιονίδας. Στη συνέχεια πέτυχε να εκλεγεί άλλες επτά φορές στην ίδια επαρχία και μια τελευταία, στην Αργολιδοκορινθία, λόγω αλλαγής των περιφερειών. Αναλυτικά ανακηρύχθηκε βουλευτής στις εκλογές των ετών: 1862, 1869, 1872, 1873, 1874, 1875, 1879, 1881 και 1887.

Η πιο σημαντική εκλογή γι’ αυτόν θα ήταν ασφαλώς εκείνη του 1875 (περίοδος Βουλής από 18-7-1875 έως 17-7-1879).[1] Σε μια εποχή εξαιρετικά δύσκολη για τα εκπαιδευτικά ζητήματα της χώρας, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, με τον οποίο τον συνέδεε αδελφική φιλία. του εμπιστεύτηκε δύο φορές το Υπουργείο Παιδείας,

Την πρώτη φορά διετέλεσε Υπουργός από 15-10-1875 έως 26-11-1876 (13 μήνες και 11 ημέρες) και τη δεύτερη από 1-12-1876 έως 26-2-1877 (μόλις 86 ημέρες), οπότε τον διαδέχθηκε στο Υπουργείο Παιδείας και τις δυο φορές, επί κυβερνήσεων Επαμεινώνδα Δελληγιώργη, ο κτηματίας βουλευτής Πατρών, Θάνος Ρούφος - Κανακάρης.[2]

Ο Γεώργιος Μίλησης ήταν επηρεασμένος από τα οράματα και τις ιδέες του Ιωάννη Καποδίστρια για την αξία της Παιδείας στην αναγέννηση της Ελλάδας. Θεωρούσε, όπως κι εκείνος, την Εκπαίδευση και την ποιότητά της, έναν από τους δυναμικούς μοχλούς ανάπτυξης και αναβάθμισης του Έθνους. Γι’ αυτό και υποστήριζε ότι: «Ολίγη σκέψης αρκεί, ίνα πεισθή τις ότι κυριωτάτη αιτία της πολιτικής και κοινωνικής καχεξίας του τόπου είναι το εν ισχύϊ σύστημα της δημόσιας παιδεύσεως διότι, όπως το σύστημα τούτο λειτουργεί, ουδέν άλλο παράγει ή δύναται να παράγη ει μη ημιμαθείς οίτινες εισί πολλώ χείρονες των αμαθών και οίτινες εν μεν τη κοινωνία αποτελούσι ζύμην κακίας και διαφθοράς δια την εν αυτοίς ερημίαν πάσης υγιούς αρχής πνευματικής τε και ηθικής…».[3]

Έχοντας αυτή την πεποίθηση, όταν ανέλαβε το Υπουργείο Παιδείας, συνέστησε 12/μελή Επιτροπή από διακεκριμένους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, στην οποία προήδρευε ο ίδιος, «μη φειδόμενος κόπων και χρόνου». Σκοπός της Επιτροπής ήταν η κατάρτιση νομοσχεδίου για την αναμόρφωση της Δημόσιας Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης, που θα έδινε νέα πνοή στα εκπαιδευτικά ζητήματα της χώρας. Μέλη της επιτροπής ήσαν ο Νομάρχης Αττικής και Βοιωτίας Παπαηλιόπουλος, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Παπαδάκης, οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Πανταζίδης και Πορφυρόπουλος,[4] οι Γυμνασιάρχες Αθηνών Πετρίδης, Κωνσταντινίδης, Παπαγεωργίου και Γραματικόπουλος, οι καθηγητές της Ριζαρείου Σχολής Αργυριάδης και Σπαθάκης, ο Διευθυντής του Προτύπου Σχολείου Αθηνών Μωραΐτης και ο πρώην Νομαρχιακός Νομοδιδάσκαλος Καραμάνος. Στην Επιτροπή συμμετείχαν εκτάκτως και οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Δαμαλάς και Μιστριώτης, που τότε ήταν Πρόεδρος του Ελληνικού Διδασκαλικού Συλλόγου (Ε.Δ.Σ.).

Το Νομοσχέδιο που κατάρτισε η Επιτροπή δεν προωθήθηκε άμεσα στη Βουλή, για να ψηφισθεί και να γίνει Νόμος του Κράτους. Ο Γ.Ι.Μ. υποστήριζε ότι πρωτίστως ήταν αναγκαίο να σταλεί σε όλα τα σχολεία της Ελλάδας, σε ειδικούς συλλόγους «και εις πάντας τους λογίους της τε ελεύθερης και της δούλης Ελλάδος, με την παράκλησιν να φέρωσιν άπαντες επ’ αυτού τας παρατηρήσεις».[5] Οι προσδοκίες του ήταν πράγματι μεγάλες και ανιδιοτελείς. Σκόπευε να καταρτίσει νόμο που θα έδινε ένα παιδευτικό σύστημα «πλήρες και ορθόν αλλά και να δύναται, να θεωρηθή έργον αληθώς πανελλήνιον».

Η κυβερνητική μεταβολή, έφερε αλλαγή στην ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, με αποτέλεσμα το έργο της Επιτροπής να μην ολοκληρωθεί. Το Νομοσχέδιο του Γ.Ι.Μ. σε αδρές γραμμές πρόβλεπε, μεταξύ άλλων, τα παρακάτω:

·      Τρεις τύπους σχολείων για τη Στοιχειώδη Εκπαίδευση: τα Αστικά, τα Δημοτικά και τα Γραμματοδιδασκαλεία,[6] ενώ για τη Μέση τα Γυμνάσια.

·      Εξετάσεις για την εισαγωγή των μαθητών από τα Αστικά σχολεία στα Γυμνάσια, ενώ η εγγραφή από το Γυμνάσιο στο Πανεπιστήμιο δεν απαιτούσε εξετάσεις.

·      Τη διδασκαλία της καθαρεύουσας για όλη τη Στοιχειώδη Εκπαίδευση εκτός από τις δυο τελευταίες τάξεις του Αστικού Σχολείου, όπου προτείνεται να διδάσκεται η αρχαία ελληνική.

·      Την κατάργηση των διδάκτρων.

·      Την ίδρυση σε κάθε Δήμο ενός σχολείου θηλέων (δημοτικό/αστικό).

Επίσης περιελάμβανε διατάξεις για τα προσόντα των διδασκάλων, τις αποδοχές, τον διορισμό και τις μεταθέσεις, την εποπτεία της Δημοτικής Εκπαίδευσης, τα διδασκόμενα μαθήματα, τα Διδασκαλεία και τα Πρότυπα Σχολεία. Με ιδιαίτερα άρθρα προβλεπόταν και η οργάνωση της «Γυμνασιακής Παιδεύσεως». Η σύσταση των Γυμνασίων, τα διδασκόμενα μαθήματα, οι ώρες διδασκαλίας των μαθημάτων, οι εγγραφές, τα καθήκοντα και οι ποινές των μαθητών.

Συνολικά το Νομοσχέδιο του Γ.Μ. «Περί Δημοτικής και Γυμνασιακής Παιδεύσεως» περιλάμβανε 235 άρθρα, που κάλυπταν το σύνολο των θεμάτων της Δημοτικής και Γυμνασιακής Εκπαίδευσης. Ήταν ένα από τα πληρέστερα Νομοσχέδια, καθώς καταργούσε το Ελληνικό Σχολείο, όριζε εξαετές Γυμνάσιο, καθιέρωνε ειδικό μάθημα «Νέων Ελληνικών» και πρότεινε μια πιο σύνθετη διάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος.

Στις 11-11-1877 ο Υπουργός Παιδείας Θ. Δηλιγιάννης κατέθεσε στη Βουλή Νομοσχέδιο, «περί της Στοιχειώδους ή Δημοτικής εκπαιδεύσεως». Ταυτόχρονα ο βουλευτής, πλέον, Μίλησης κατέθεσε εκείνο, που, όπως προαναφέραμε, είχε καταρτίσει κατά τη διάρκεια της υπουργικής του θητείας. Στη συνεδρίαση της Βουλής, την 17η Νοεμβρίου 1877, υποστήριξε πως η κατάθεση του Νομοσχεδίου του έγινε  «δια να χρησιμεύση οπωσδήποτε εις την ακριβήν εκτίμησιν του έργου, όπερ ο κ. υπουργός (Θ. Δηλιγιάννης) της παιδείας παρουσιάζει», [7] Τελικά, στις 11-1-1878, το Νομοσχέδιο του Θ. Δηλιγιάννη ψηφίσθηκε από τη Βουλή και έγινε Νόμος του Κράτους. Παρουσιάζουμε τη διάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος σύμφωνα με το Νομοσχέδιο του Γεωργίου Μίληση.[8]

ΦΩΤΟ: 1. Νεκρική φωτογραφία του Γ. Μίληση που στάλθηκε από την οικογένειά του στις 6 Φεβρουαρίου 1899 «τω ανεκτιμήτω φίλω κ. Ιωάννη Δεληγιάννη». Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα: «Ερμιονική Ηχώ». (Ιούλιος - Αύγουστος 1983, αρ.Φ. 89-90).

2. Η διάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος σύμφωνα με το Νομοσχέδιο του Γεωργίου Μίληση.

---

[1] Πρβλ. «Μητρώο Πληρεξουσίων Γερουσιαστών και Βουλευτών».

[2] Ο Θάνος Ρούφος – Κανακάρης χρημάτισε τρεις φορές Υπουργός Παιδείας. Την πρώτη και τη δεύτερη στην κυβέρνηση Επαμ. Δεληγιώργη (από 26-11-1876 έως  1-12-1876 και από 26-2-1877 έως 17-5-1877) και την τρίτη στην κυβέρνηση Χαρ. Τρικούπη (από 30-7-1890 έως 24-10-1890). Καταγόταν από τη διακεκριμένη οικογένεια των Ρούφων, που εγκαταστάθηκε στην Πάτρα, ερχόμενη από τη Σικελία, στις αρχές του 17^ου αιώνα και ασχολούνταν με το εμπόριο της σταφίδας. Στα μέσα του 18^ου αιώνα ο απόγονος της οικογένειας, Μπενιζέλος Ρούφος, παντρεύτηκε την Αγγελική Κανακάρη, γόνο πλούσιας πατραϊκής οικογένειας εμπόρων σταφίδας. Η οικογένεια Κανακάρη αποδέχθηκε τον γάμο μετά το 1770, όταν κατά τη σφαγή της Μεγάλης Παρασκευής βρήκε φρικτό θάνατο από τους Τούρκους ο Λουκάς Κανακάρης. Η συμφιλίωση έγινε με τον όρο τα παιδιά που είχαν αποκτήσει να βαφτιστούν ορθόδοξα και όσα φέρουν τα ονόματα Αθανάσιος, Λουκάς και Ρόδης, να έχουν και το επώνυμο Κανακάρης, όρος που τηρείται μέχρι τις ημέρες μας. Γιος του Μπενιζέλου και της Αγγελικής ήταν ο Αθανάσιος Ρούφος Κανακάρης, ο οποίος διετέλεσε Αντιπρόεδρος του Εκτελεστικού κατά την Α΄ περίοδο του αγώνα του 1821 και Πρόεδρος της Α΄ Εθνοσυνέλευσης των Ελλήνων. Απεβίωσε στις 14 Ιανουαρίου 1821 στην Ερμιόνη, έδρα τότε της κυβέρνησης και ενταφιάστηκε, καθώς λέγεται, στον προαύλιο χώρο του Ι.Ν. των Ταξιαρχών. Σύμφωνα με τον Χιώτη γιατρό Ιωάννη Χρυσοβελώνη, που εκείνη την εποχή βρισκόταν στην Ερμιόνη, ο Αθανάσιος Ρούφος Κανακάρης δηλητηριάσθηκε από τον γιατρό και πολιτικό Ιωάννη Κωλέττη (Νικ. Σπηλιάδης). Γιος του Αθανάσιου Ρούφου Κανακάρη ήταν ο Μπενιζέλος Ρούφος, μέλος της Αντιβασιλείας (1832) και Πρωθυπουργός της Ελλάδας. Γιος του Μπενιζέλου Ρούφου ήταν ο Θάνος Ρούφος Κανακάρης, στον οποίο ο Γεώργιος Μίλησης παρέδωσε και τις δύο φορές το Υπουργείο Παιδείας. 

[3] Πρβλ. «Νομοσχέδιο περί Δημοτικής και Γυμναστικής Παιδεύσεως», Αθήνα, 1879.

[4] Ο Κωνσταντίνος Πορφυρόπουλος, ήταν ένας από τους προοδευτικούς δασκάλους της εποχής και θερμός υποστηρικτής της Νεοελληνικής Γλώσσας. Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μέλος της προαναφερόμενης 12/μελούς Επιτροπής, μέλος της διοίκησης του Ε.Δ.Σ. το 1875 και Πρόεδρός του το 1877. (Πρβλ. Χρ. Χρήστου «Εκπαίδευση και Συνδικαλιστική Πορεία των Δασκάλων», Αθήνα, 2009).

[5] ο.π. «Νομοσχέδιον»

[6]Τα Γραμματοδιδασκαλεία ήσαν «αδιέξοδα» σχολεία που παρείχαν εντελώς στοιχειώδεις γνώσεις στα χωριά, όπου δεν λειτουργούσε Δημοτικό Σχολείο.

[7] Πρβλ. Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής, Γ' Σύνοδος, Ζ' περίοδος, Αθήναι 1878, σ. 53.

[8] Πηγή: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΓ΄, σελ.491, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977